Si vous voulez, parlons un peu de votre nouveau documentaire "Les Légendes". Comment se sont déroulées les étapes de production, quelles ont été les difficultés, par exemple, y a-t-il des éléments qui distinguent ce documentaire de vos autres documentaires ?
On peut considérer ce documentaire comme un documentaire d'époque. En effet, je me suis rendue chez ceux que j'appelle "les légendes", à une époque de notre vie que l’on peut qualifier d’unique, c’est à dire l’époque de la pandémie. De plus, ils faisaient tous partie, de par leur âge, du groupe le plus vulnérable. La plupart avaient plus de soixante-dix ans et risquaient d’être profondément touchés par la pandémie. En fait, cela tenait du miracle, mais nous y sommes parvenus. Cela n'a pas été facile du tout. İls ont finalement accepté ma proposition après que je leur ai demandé plusieurs fois avec insistance. Par exemple, j'ai dû mémoriser le calendrier de vaccination d'Ayşe Kulin. Nous devions l'interviewer en décembre, mais l'effet de la pandémie s'est étendu très rapidement et aucun vaccin contre la pandémie n'avait encore été découvert jusqu’alors. Ils n'avaient même pas encore reçu leur premier vaccin. Ayşe Kulin m'a dit : « Ma chère Tuluhan, dépêche-toi », car elle vivait dans un appartement à Şişli où nombreux de ses voisins commençaient jour après jour à être contaminés… Alors quand Ayşe Kulin m'a dit : "Dépêche-toi", son mari, Monsieur Engin s'est fortement opposé à notre entretien, malgré qu’Ayşe Kulin me l'ait promis. Ayşe Kulin m'a écrit : "On ne s’est jamais disputés jusqu'à aujourd'hui, mais on l'a fait à cause de ce documentaire qui risque de nous mener au divorce, s'il te plaît, fais quelque chose”. J’ai conservé son mail. “Ce film ne serait pas possible sans vous, car je pense que vous êtes la femme écrivaine légendaire de la littérature, vos écrits ont influencé quatre générations, je vous attendrai, j'attendrai tous vos vaccins" ai-je répondu à Ayşe Kulin. J'ai attendu jusqu'en mars. En effet, j'avais mémorisé le calendrier vaccinal, et le vérifiais de temps en temps. Puis vu que j'étais tellement insistante, un jour où Monsieur Engin était allé promener, Ayşe Kulin nous a secrètement acceptés chez elle et on a filmé les détails techniques dans la maison. Ensuite, j'ai emmené Ayşe Hanım chez une amie à Nişantaşı et j'ai ainsi tourné le film nécessaire pour le documentaire. Vu que la couleur des meubles de ma maison ne correspondait pas à ceux de sa maison, je ne pouvais pas faire cela chez moi. Mais la décoration de la maison de mon ami était plus en harmonie avec les meubles de sa maison, j'ai donc essayé de faire attention à ce détail dans l'image. Par exemple, Yılmaz Büyükerşen (le maire d'Eskişehir) a reporté notre conversation 3 fois à une date ultérieure. Un jour, j'ai lu dans un tweet qu'il était allé inspecter avec son équipe à Eskişehir. Bien sûr, j'ai tout de suite appelé le conseiller de presse et je lui ai dit: "Monsieur Yılmaz peut sortir, pourquoi n'a-t-il pas accepté de nous rencontrer?". Ce n'est qu'après cela que l’on a été acceptés. Encore un exemple, nous sommes voisins avec Cüneyt Arkın. Alors, j'ai essayé de chercher un jour où il faisait beau pour aller chez Cüneyt Arkın. Bref, j'ai fait un effort particulier pour chaque personne. Je tourne normalement très vite des documentaires, mais c’est la première fois qu’il me faut 6 mois pour faire le tournage de 9 personnes. Chaque étape du documentaire a été laborieuse et difficile et a demandé de la patience et des efforts. J'ai vu qu'ils avaient peur, et je peux comprendre cette peur de la mort. Je me suis demandé comment je pourrais entrer dans les maisons en minimalisant au maximum le risque. Et j'ai trouvé une entreprise de désinfectant. On a passé un accord avec l'entreprise et de cette façon j'ai désinfecté leur maison et après cela on est entrés chez eux, on a tourné le documentaire. Je devais les persuader que l’on ne les mettait pas en danger. On s’est fait faire le test PCR un nombre incalculable de fois. On a obtenu des autorisations spéciales des gouverneurs pendant les couvre-feux. Grâce à ces documentaires je me suis même fait amie avec un très bon sous-préfet d’Antalya! Le préfet de Trabzon et d'autres administrateurs sont devenus nos amis grâce à ce documentaire! Chaque étape du documentaire a dû passer par des processus très difficiles car le film n'a pas été tourné dans une période “normale”. Mais je ne voulais pas refléter autant que possible la situation troublante et pénible de la pandémie, et je ne voulais pas montrer que j'avais installé une entreprise de désinfectant dans les maisons de mes invités. Parce que l'important pour nous, c'était les personnes de valeur qui étaient le sujet de ce film. Ils nous parlent des pierres angulaires d'un pays que l’on a oublié. Ces pierres angulaires forment les valeurs fondamentales du pays et un pays est construit sur ces valeurs fondamentales, et ce n'est qu'ainsi qu'il peut survivre et s'élever. On a perdu ces valeurs au fil du temps. Chaque fois que l’on perd une valeur, il manque un élément constitutif à chaque valeur. Cela représente un risque, celui que nos jeunes soient privés de valeurs fondamentales pour l’avenir, et c'est en effet une chose très dangereuse. Notre avenir n'est pas sûr. Tant que l’on pourra transmettre ces valeurs à nos jeunes, je crois que notre avenir pourra être assuré. C'est pourquoi je veux que ce soit les jeunes qui regardent le film le plus. Car tout ce que l’on désire ne se réalise pas facilement dans la vie. Tout dans la vie ne consiste pas à trouver quelqu'un que vous connaissez ou à gagner de l'argent rapidement. Pour cela, il est nécessaire d'intérioriser des valeurs de base telles que l'effort, la sueur de nos fronts et la patience. Ce sont les valeurs fondamentales de la famille, si l'on considère la Turquie comme une grande famille, on comprend aisément à quel point ces valeurs sont importantes pour le pays.
Il y a un point que je veux souligner. Je pense que la notion d'"espoir" que vous avez soulignée dans la dernière partie du documentaire est importante. Les jeunes veulent avoir beaucoup de choses rapidement et ne peuvent naturellement pas y parvenir, ils sont donc susceptibles de ressentir le désespoir, mais dans la dernière partie du documentaire, vous partagez la perception de la vie de chaque légende et mettez l'accent sur le concept "d'espoir". C'est à la fois éducatif et encourageant pour les jeunes à trouver un point de motivation également. Qu'est-ce qu’en vous pensez?
Oui, parce que l’on est désespérés. Quand on pense à l'avenir, la Turquie traverse une période très désespérée. On n’a jamais été aussi désespérés. Même si j'essaye de donner de l'espoir, par exemple, mon fils veut quitter ce pays. C'est très triste de perdre ses enfants. Parce qu’on fait beaucoup d’efforts et qu’on leur procure beaucoup de soins. On donne une bonne éducation à nos enfants, mais ils veulent partir. Peut-être qu'ils travailleront dans différents pays à l'avenir. Pourquoi ne devraient-ils pas servir leur propre pays? Franchement, compte tenu de tout cela, je voulais faire un travail basé sur les jeunes et touchant le cœur des jeunes. On ne pouvait le faire qu'en montrant nos “légendes” en exemple à notre jeunesse. Je sais aussi que, par exemple, mon fils a 22 ans et quand je lui dis quelque chose, il est fermé à mes conseils et ne m'écoute pas. Mais quand ses grands-parents lui disent quelque chose, il les écoute. J'étais comme ça aussi. Par exemple, ma grand-mère était mon idole. Plusieurs fois, je l'ai prise en exemple dans mon travail. Les choses qu'elle fait m'ont toujours impressionnée. Franchement, ce que ma mère et mon père m'ont dit n'aurait pas fait autant d'effet sur moi que les suggestions de ma grand-mère. Je dois dire que j'ai bien sûr pris en compte les conseils de ma mère et de mon père, mais qu’après avoir atteint un certain âge, j'ai commencé à prendre leurs conseils plus au sérieux. Par conséquent, j'ai pensé que si ces personnes qui partageaient leurs expériences dans le documentaire étaient choisies parmi les légendes vivantes et si ces personnes leur racontaient ce qu’elles avaient appris de la vie, donc un documentaire réalisé de cette manière affecterait davantage les jeunes. Parce que je n'aime pas du tout tenir un langage didactique. Je voulais en apprendre le plus possible sur leurs souvenirs. C'était précieux pour moi de pouvoir refléter dans un documentaire ce qui a touché leurs cœurs dans la vie et ce que la vie leur a appris, pas leur carrière ou quoi que ce soit d'autre. Ils ont très bien expliqué beaucoup de choses.
Après tout, ce sont des noms qui sont entrés dans la vie des gens depuis longtemps et qu'ils respectent beaucoup. Pour cette raison, j'accepte incontestablement l'idée qu'ils seront plus efficaces que beaucoup de gens pour faire entendre leurs paroles et avoir un impact. Qu'est-ce que tu penses?
Oui, et il y a eu beaucoup de moments qui n'ont pas été vus dans le film, ou plutôt, malheureusement, que je n'ai pas eu la chance d'inclure dans le film. Parce qu'un film dure 70 minutes après tout, et je peux les publier en petites parties au fil du temps, peut-être sur Youtube dans la période à venir. Il y a des choses incroyables. Par exemple, Cüneyt Arkın a dit : "Si notre jeunesse est notre espoir, pourquoi envoyez-vous de nombreux policiers contre eux lorsqu'ils se réunissent et veulent élever la voix?". Il a dit de si belles choses !
Que pensez-vous de vos futurs projets et de l'avenir du documentaire les Légendes ? Qu'est-ce qui nous attend de l'objectif de Tuluhan Tekelioğlu, de son monde onirique ?
C'est très intéressant, ce film m'a rendu très fatiguée et je me disais "Je vais me reposer un moment, arrêter, je ne vais faire rien", mais une nouvelle idée m'est venue ! Et quand le processus se développe de cette manière, quand cette roue créative au travail commence à tourner, c’est très intéressant, vous ne pouvez pas vous en empêcher et vous commencez à tout regarder de cette façon. Par exemple, avec le documentaire les Légendes, cette fois j'ai beaucoup réfléchi à une certaine tranche d'âge, je les ai observés, je suis entré dans leur vie. Par exemple, j'ai déjà vu la vieillesse, même si je ne l'ai pas encore vécue. Voire, Cüneyt Arkın a dit dans le documentaire : "la vieillesse est une chose abjecte! ". Je me souviens très nettement de ce moment. Il toussait très fort à ce moment-là, on a coupé l'émission parce qu'il toussait, on a éteint la caméra. Puis, dès que l’on a recommencé l'enregistrement de la caméra, en risquant d'être expulsée de la maison "A quoi ressemble la vieillesse ?" j'ai demandé. " La vieillesse est une chose abjecte ! " il a dit. C’était un moment très marquant.
Et il l'a dit très sincèrement…
Il était très sincère… Il le dit d'une manière très touchante, car un jour on vieillira tous. Mais je voulais que ces gens montrent au public que même lorsqu'ils vieillissent, ils ne perdent pas leur appétit pour cette production. Ils sont dévoués à la vie jusqu'au bout, ils sont vraiment passionnés. Par exemple, Cüneyt Arkın m’a dit qu'il lui manquait toujours de jouer dans les films, et pendant qu'il disait cela, la lumière brillait dans ses yeux. Tous l'étaient. Tous ont une attitude commune pour la vie, pour la production. Je pense qu'une personne doit avoir une énergie et un objectif afin de ne pas vieillir. Se fixer un nouvel objectif à chaque fois permet aux gens de vivre plus. Je pense que je leur ai fixé une nouvelle cible avec ce documentaire. Par exemple, Süleyman Saim Pekcan m'a dit ça, ils ont rencontré Yılmaz Büyükerşen lors du gala de notre documentaire à Eskişehir, il a fait une nouvelle sculpture, une magnifique sculpture de cheval en bronze qu'Ekrem İmamoğlu mettra dans le parc Salacak. Son bronze sera coulé à Eskişehir. Ainsi, cette statue donnera à nouveau à Yılmaz Büyükerşen et à Süleyman Saim Pekcan un objectif, une énergie vitale. Et ce film fait aussi d'autres choses. Par exemple, Yılmaz Büyükerşen a invité Ayşe Kulin, ils se sont rencontrés, et elle a pris le moule d'Ayşe Kulin et fera sa statue de cire. Comme vous pouvez le voir, cela sert aussi de très belles rencontres et de nouvelles idées.
Je ne pense pas que l’on ait tort si l’on utilise le terme "fécond" pour votre documentaire.
Oui, je peux dire que chaque film documentaire que j'ai réalisé a été fécond. Grâce aux projections de notre documentaire "Tu peux faire" aux États-Unis, j'ai accordé des bourses à 102 filles par le biais de l’Association de soutien à la vie contemporaine (ÇYDD). Je ne suis pas une holding ou une entreprise, ça me fait me sentir très heureuse de le faire seule. Eti était le sponsor du documentaire "C’est toi le pouvoir" et a adoré le concept. Parallèlement à ce documentaire, Eti a organisé un concours pour les jeunes intitulé "Tu es jeune, tu es le pouvoir". Chaque année, des jeunes de 16 branches différentes seront récompensés et des bourses leur seront remises. Par exemple, ce documentaire est devenu un outil pour lui. Chaque documentaire suscite vraiment de nouvelles idées et touche beaucoup de gens. Le documentaire "Tu peux faire" a changé la vie de nombreuses femmes, par exemple, c'est un documentaire très puissant. Il y a des femmes anonymes dans le documentaire, mais chacune d'entre elles peut toucher plus de gens aujourd'hui. On transmet du courage aux personnes avec l'effet papillon. Aujourd'hui encore, on est au courant de l'évolution de chacun de nous. On a un groupe Whatsapp et on est devenues amies. L'autre jour, Nuran Erden a envoyé du gombo de son jardin à notre muraliste Nuran Özyılmaz, la fondatrice de la maison de l’oie de Kars. Autrement que cela, on a des réunions. S'il y a un spectacle ou autre chose dans une ville où l’on va, on prend toujours un café ensemble. Si agréable ! Le lien que l’on a établi entre nous continue. Par exemple, Speaker Agency a mené une étude avec la pilote de F-16, Berna Enet. Parce qu'ils l'ont reconnu dans notre documentaire. C'est tellement significatif ! Nuran Özyılmaz est venue à Istanbul Four Seasons l'autre jour et m'a invité à expliquer les techniques de cuisson de l'oie en disant "venez, laissez-moi vous héberger". Elle est si jolie! Par exemple, Ece Apaydın a reçu le prix de l'enseignante de l'année l'année dernière en raison de sa performance avec les enfants. Cela leur a aussi donné la force de les promouvoir et de montrer leurs projets aux gens. Je veux dire, ces documentaires nourrissent les personnes qui sont les invités du documentaire, et comme ces personnes sont nourries, elles gagnent en force du film, et en parallèle, elles touchent plus de gens. Je pense que c'était le succès de notre documentaire les Légendes. C'est la première fois que nos légendes se sont rencontrés dans un film et ont crée le film, c'est très important. En général, en Turquie, ils apparaissent séparément dans les films, sous forme de biographies séparées. Je n'ai pas fait ça. Je voulais que chacun d'eux raconte une valeur, je voulais qu'ils touchent une valeur. Et je voulais qu'un film se forme à partir de ces valeurs. La phrase principale de ce film appartient à Tolstoï : "Sachez que l'on se souvient de vous non pour ce que vous avez vécu, mais pour ce que vous avez fait". Personne ne se soucie de ce que l’on vit. Le monde ne se soucie pas de ce que l’on vit, il se concentre sur la question de savoir si l’on amarre le navire au port. Le monde ne se soucie pas de notre souffrance, il se soucie de ce que l’on ajoute au monde. Ces personnes ont également éprouvé différentes sortes de douleurs en faisant le travail qu'elles ont effectué, mais on ne les connait pas. C'est ce que je voulais apprendre un peu d'eux. C'est pourquoi le documentaire était agréable.
Votre documentaire était une production vraiment agréable. Je ne savais pas avec autant de détails, il est très important que vous ayez toujours un lien avec les personnes que vous avez documentées et que peut-être le documentaire actuel donnera vie à un autre nouveau documentaire.
Par exemple, le héros de notre documentaire "C’est toi le pouvoir" que nous avons réalisé l'année dernière, Kaan Turan, pianiste et virtuose d'Izmir, un garçon formidable qui a remporté la première place du concours mondial de piano à l'âge de 15 ans, est venu à Istanbul pour notre première et composé l'une des bandes originales de notre documentaire. La partition pour piano de la section consacrée à Ömer Özkan lui appartenait. Je voulais donc une continuité de "C’est toi le pouvoir" aux "Légendes". Kaan est monté sur scène, je l'ai présenté et c'était très significatif. Un adolescent de 18 ans avec les légendes! Et les héros de nos deux documentaires sont ensemble. Cela me rend tellement heureuse. Le processus du travail me rend également heureux. Il ne se développe pas nécessairement comme "faire un travail et le terminer". J'apprends beaucoup de tout le processus. Ce voyage m'apprend beaucoup dans la vie. Et ce voyage nous fait vivre de nombreuses vies. On vit tous une vie et on mourra. Mais j'ai la chance de vivre de nombreuses vies dans le documentaire, de nourrir et développer ma vie d'expériences très riches. J'ai l'impression d'avoir vécu plusieurs vies.
En effet, votre travail est tout à fait approprié pour cela. En fait, ce sujet m'a bien aidé pour la question que je vais poser maintenant. C'est un fait que les documentaires et le journalisme sont les deux modes de vie les plus importants pour vous. L'un devance l'autre ? Et si oui, pourquoi ? Ou s'agit-il de deux amours distincts qui ne peuvent être comparés l'un à l'autre ?
Les deux sont très liés pour moi. Je ne le sépare jamais de cette façon. Une fois, le travail de faire un documentaire m'est venu spontanément. Donc ça vient en fait du journalisme. C'est marrant, j'avais reçu une offre d'une chaîne de télé en 2004. Même mon père ne voulait pas, "pourquoi vas-tu sur cette chaîne !" il a dit. J'ai réalisé une émission féminine sur TGRT, en direct le matin, pendant 3 heures. Ils m'ont mis devant Seda Sayan sur Kanal D. Le nom de l’émission que j'ai faite était "Chaque matin avec Tuluhan". Mais j'ai appris l'état réel de la Turquie là-bas, c'était très agréable. Un travail que j'ai fait là-bas a été accepté à l'Exposition nationale de la réassurance. Peut-être que je suis la seule qui est acceptée dans les arts en tant que journaliste, je ne sais pas. Nuri Bilge Ceylan avait une exposition avant moi. Le nom de mon travail était "Les réponses au passage". J'ai posé 6 questions de bases à 150 personnes et obtenu 900 réponses sous forme de portraits. On l'a fait avec une construction, avec des constructions en fer. Il y avait 6 écrans dans chacun, des noms sur chaque écran et des questions comme "êtes-vous déjà tombé amoureux ?", "quel est votre plus grand rêve ?", "quels sont les aspects que vous vous critiquez ?". Là, des têtes parlaient et des réponses étaient données. C'était un paysage sonore chaotique. Il y avait toujours des têtes tournantes et des personnages célèbres parmi eux, parce que je réalisais de l’émission à l'époque. Il y avait beaucoup de gens différents, beaucoup de personnages de télévision de l’époque, belle-mère Semra, Savaş Ay, mannequins etc. Mais il y avait aussi des gens ordinaires qui se promenaient à Beyoğlu. J'avais fait un profil Turquie. Bülent Erkmen était le curateur de l'exposition et on avait publié le livre de ce travail. Après cela, j'ai vu que ce travail est très coûteux. Prendre l'assurance des constructions en fer, voyager avec ça… J'ai pensé que je devais transformer ce travail sous une autre forme car je ne pouvais pas me déplacer avec des installations vidéo. Car le but n'était pas de se limiter à Istanbul, mais de se généraliser dans toute la Turquie. Par la suite, j'ai tourné le documentaire 40 femmes à 40 ans. Cela a été plus facile pour moi. C'est ainsi que j'ai commencé à faire des films documentaires. Tout à fait comme passe-temps et avec enthousiasme. Mais les événements de Gezi ont commencé et la scène était devant nos yeux d'une manière saisissante. Soit je serais membre d'un média manipulateur et ignorant, soit je choisirais ma conscience. J'ai choisi ma conscience et je me suis très vite isolé des médias. J'ai eu beaucoup de chance parce que j'avais un passe-temps. Ce passe-temps est devenu un mode de vie, un modèle de vie et aussi un modèle de revenu. Mais des années plus tard, j'ai appris d'Ashoka qu'il s'agissait d'entrepreneuriat social. Ashoka est une plateforme d'entrepreneuriat social. Lorsque je suis allé à l'une de leurs réunions, j'ai appris que mon métier est l'entrepreneuriat social. Parce que vous dévoilez le projet, et vous racontez votre rêve à un supporter, l'entreprise. Pensez-y, il n'y a pas de produit concret. Vous décrivez ce rêve en disant "ce sera un film comme celui-ci, il servira la société comme ça et ainsi de suite." Parce que votre objectif est de trouver un soutien financier pour votre film. C'est l'étape la plus dure du travail. C'est beaucoup plus difficile que de travailler sur le terrain. Travailler sur le terrain est très agréable et facile pour moi. Vous tournez votre film après avoir obtenu cet argent, la source. Vous ne vous contentez pas de tourner le film, car vous devez également faire la promotion de ce film. Des sujets de discussion surgissent également lors de l'introduction. Par exemple, influencer les gens avec le courage des femmes. Parce que je pense que les femmes vont libérer le pays ; les femmes et les jeunes. Je pense que les femmes et les enfants ont été beaucoup privés. Par exemple, je donne des discours sur ce sujet. Film, discours et dédicaces… Je publie également tous mes documentaires. Sans m'en rendre compte, j'ai créé un tel modèle de revenu pour moi-même. C'est ainsi que je vis ma vie en ce moment.
A mon avis, c'est très bien que cela se développe de cette manière sans faire de calculs préalables, et que les conditions évoluent spontanément dans ce sens.
Ce n'est pas facile, en fait, parce que vous n'avez pas de revenu régulier. Vous vivez comme si vous étiez dans la compétition Survivor.
Mais vous êtes heureuse, c’est nettement visible dans vos yeux maintenant.
Oui! Je suis heureuse. Je suis heureuse de ne pas avoir obéi, d'être un esprit libre, de pouvoir gagner un revenu par moi-même et de pouvoir toucher les gens. Ça me rend heureuse de faire des choses qui servent la société et que je vois faire une petite différence dans la société. Je me sens alors plus fort. Suis-je une personne forte ? Je n'en suis pas sûr. Il y a des moments où tout le monde est si faible. Quand je suis au plus bas, j'essaie de me renforcer en faisant le travail le plus dur.
Mais vous êtes assez forte pour vous lever quand vous êtes faible. Vous le savez, ce qui est important, ce n'est pas d'éviter de tomber, mais de se relever quand on tombe, c'est pourquoi je vous considère comme une femme très forte à cet égard.
Les choses continuent si "réellement", c'est ça qui est beau. Je me connecte émotionnellement avec tous les héros des documentaires. Par exemple, les 8 jeunes du documentaire "C’est toi le pouvoir" sont mes enfants ainsi que leurs familles. On a également un groupe Whatsapp avec eux. J'ai aidé certains de ces jeunes à gagner des bourses, par exemple, Borusan a contribué à un de nos athlètes. J'ai essayé de renforcer chacun d'eux. On a établi un très bon lien avec eux. Je me connecte avec le héros de chaque documentaire. Yılmaz Büyükerşen m'a appelé hier, l'Association des femmes turques allait lui remettre un prix et il m'a demandé de recevoir le prix en son nom, j’ai accepté sa proposition. En même temps, l'intimité se forme ainsi. Les légendes, bien sûr, ne sont pas des anonymes, mais on a noué une si belle amitié! Par exemple, avec Süleyman Saim Pekcan. "Vous m'avez donné de l'enthousiasme pour la vie, en me rappelant ma propre valeur", m'a-t-il dit. Il se tient maintenant debout avec de nombreux nouveaux projets et objectifs, cela me rend très heureuse.
Les personnes que vous invitez au documentaire sont en fait des personnes qui reflètent d'une certaine manière votre propre personnage. Par exemple, Süleyman Saim Pekcan est un nom qui a abandonné l'industrie cinématographique turque et s'est réincarné. C'est comme se réfugier dans un endroit complètement différent et y exister encore et encore en tant qu'artiste complètement différent...
Oui! Je voulais que l’on présente une légende au peuple, car M. Süleyman n'était pas quelqu'un que les gens connaissaient très bien. Mais je pense que ses travaux sont légendaires.
À ce stade, j'associe également cette situation à votre vie. Par exemple, les événements de Gezi en 2013 sont devenus une étape importante et vous y êtes renée. Du coup, les œuvres des invités légendaires que vous accueillez dans le documentaire sont similaires à certaines phases que vous avez traversées. Pensez-vous que c'est un choix conscient ou subconscient?
Le choix subconscient, c’est très intéressant. Je n'ai rien planifié strictement dans ma vie.
Ou un autre exemple, dont on a parlé hier. Vous aviez voulu travailler avec Mehmet Ali Birand en commençant par le journalisme et en passant au documentaire comme lui. Peut-être que les jeunes générations vous connaissent mieux en tant que documentariste. Par exemple, on connaît Mehmet Ali Birand en tant que tel. Peut-on dire qu'il y a une similitude à cet égard?
Oui, mais par exemple, une femme voulait prendre une photo avec sa fille en me disant dans le salon: "Oh, vous n'étiez pas présentatrice à la télévision ?". Les gens aiment les personnages populaires à leur manière. Être à la télévision a certainement ses avantages. Car de cette façon, vous devenez visible et rendez votre travail visible. Être à la télévision peut parfois sembler nécessaire, mais de nos jours, les jeunes ne regardent pas la télévision. Les appeler sur Youtube ou Instagram est un moyen plus valable. Maintenant, je pense développer également un nouveau modèle. Je ne sais pas exactement comment faire, mais j'ai vise à atteindre plus de jeunes sur Youtube. En fait, je ne m'en suis pas rendue compte, mais un thème principal de mes documentaires s'est formé spontanément. J'ai tourné des femmes dans mes documentaires, j'ai tourné des hommes, j'ai tourné le documentaire "Les hommes dans la cinquantaine", le documentaire "Tu peux faire" pour motiver les femmes, j'ai révélé les jeunes qui ont eu le courage de donner de l'espoir aux jeunes, j'ai dit "s'ils peuvent le faire, vous pouvez le faire aussi". J'ai tourné les Légendes, j'ai fait un documentaire sur des gens d'une certaine tranche d'âge. Maintenant, il ne reste plus que les enfants. Je vais faire un documentaire sur les enfants maintenant. Cette idée s'est aussi développée comme ça: on avait terminé notre documentaire complet avec mon frère, on était à la table de fête. "Tu n'as pas besoin de tes parents, tu peux venir en Turquie quand tu veux" j'ai dit au fils de 4 ans de mon frère, je veux dire, mon neveu. Sa sœur aînée a dit "oui, faisons-le !". "Mais alors, quand je serai grand et que je serai venu en Turquie, tu seras mort !" m’a dit Louis, en se tournant vers moi. Il l'a dit tristement, très directement, sans filtre, dur mais très vrai. Quand j'ai dit : "mais ta grand-mère est-elle morte, regarde, je suis plus âgée, ta grand-mère est en vie", et il m’a dit "ah oui, c'est vrai ! " et sa tristesse était terminée. Mais là, j'ai réalisé que tout ce que les enfants disent est vrai en effet. Très net, direct, sincère. Et si l’on apprend l’avenir du monde, si l’on apprend à nous affronter grâce aux enfants, ils nous en diront beaucoup. Cette idée est née là-bas.
C'est une très bonne idée en effet. Alors, quand comptez-vous le faire ? Commençons les négociations ! En tant que spectateur, j'aimerais regarder un tel documentaire à la première occasion.
J'essaie de produire un documentaire chaque année. Cela prend un an et demi au maximum. Je planifie de tourner ce documentaire en 2022 ou 2023.
J'espère que l’on aura la chance de le regarder bientôt. Alors, où avez-vous prévu de diffuser le documentaire après la fin de la rencontre avec le public du documentaire les Légendes ?
Je le diffuserai sur une plateforme numérique. Je suis bien chanceuse car mon travail avec mon sponsor cette fois-ci s'est développé en un partenariat de valeur. On bouge ensemble. Le CEO de la société, Yavuz Ölken, est également une personne très émotive et a adoré le film. On était tout à fait d'accord sur le film, les personnages. Donc je pense qu'il me soutiendra aussi. On essaye de trouver un accord avec des plateformes numériques comme Netflix ou Blu TV, puis ce sera sur Youtube. J'adore ce genre de rencontres. Notre gala à Eskişehir était magnifique et très émouvant. Yılmaz Büyükerşen et Süleyman Saim Pekcan sont venus. Notre gala à Antalya était très sympa, Ömer Özkan était là. Sa maison était à 2 minutes à pied du centre culturel, il est venu avec sa femme et ses enfants. L'enthousiasme d'Antalya était très beau. Tout d'abord, je veux continuer nos rencontres avec le public. Je veux aller en Anatolie. Je veux aller à Hatay. Je veux voir comment le film crée un sentiment dans ce public. La perspective locale est très importante. Ensuite, il rencontrera le public à l'écran.
J'aimerais apporter un peu le sujet à la littérature. Par exemple, vous avez invité Ayşe Kulin au documentaire. Quel est le rapport de Tuluhan Tekelioğlu à la littérature ? Selon vous, quelle branche littéraire vous a le plus touché et a eu un impact direct sur votre vie ? Par exemple, la personne qui a changé ma vie était Attila İlhan. Je dois ma réussite au travail que je fais en dehors de ma profession à la motivation qu'Attila İlhan m'a donnée, et cette plateforme est le résultat de cet esprit. Existe-t-il une telle personne dans le monde littéraire pour vous ?
Nazim Hikmet. Je me suis réfugiée en lui lors des événements Gezi 2013 en lisant ses poèmes. Parce qu'il n'a jamais écrit de poème désespéré pendant ses années de prison. Nazım Hikmet contient une très forte énergie de vie et d'espoir. Tous ses poèmes sont très impressionnants. Je peux dire qu'il est mon héros. Il est un poète qui a pu réussir à parvenir au-delà de son temps. Je peux citer Neruda comme exemple. La poésie me semble être un condensé de vie. Celui qui touche le plus le cœur, fait passer une personne d'une émotion à une autre, l'élève du coup. C'est comme ça que je vois la poésie. Je lis de la poésie quand je me sens un peu faible, un peu fragile.
Vous avez raison, la poésie est une œuvre qui se nourrit de son propre fardeau. On ne sait pas si sa carapace est son abri ou son fardeau pour une tortue,, je pense que la poésie, c'est un peu comme ça.
Je pense que la poésie nourrit aussi le côté masochiste des gens. J'ai en fait une telle structure, d'une certaine manière. C'est plus contre moi. Alors que je donne de l'espoir à l'extérieur, je suis plus pessimiste à l'intérieur. Nazim Hikmet est un peu comme ça, en fait. Par conséquent, je vois mon âme très proche de lui. Il est l'une des figures importantes de ma vie dont je ressens l'ombre. Je lis plus de biographies. Parce que les expériences de vie des gens m'influencent beaucoup. Tous, à chaque fois. Les biographies me nourrissent. Madame Latife, par exemple, j’avais été impressionnée par sa biographie. Je lisais tous les classiques à l'époque, mais l'écriture de romans, par exemple, est un domaine où je veux bien y me trouver. Je ne sais pas si je pourrai écrire un jour. J'ai toujours eu l'idée de " j'écrirai un roman à 50 ans ", identification de 50 ans et roman. Mais à 50 ans, j'ai encore une grande énergie pour le documentaire. Et il me semble que pour écrire un roman, c'est fatiguant de sortir dans le nouveau monde et de faire ses preuves, d'étudier et de lire dans ce domaine. Bien que Mina Urgan l'ait fait à l'âge de 90 ans et elle l'a fait magnifiquement, mais je ne sais pas si je peux le faire. Quand je manque d'énergie sur le terrain, peut-être quand je suis seul avec mon cerveau, j'ai envie d'essayer un roman dans ma soixantaine.
Je pense que cela pourrait être une expérience intéressante qui prend racine dans le documentaire et évolue vers le roman. Car c'est un fait bien connu que l'observation est importante dans le roman. Vous êtes quelqu'un qui sait traiter l'observation dans vos documentaires en détail, presque jusqu'aux capillaires. Par exemple, si le documentaire dure 1 heure, peut-être 11 heures de séquences tournées pour le documentaire sont supprimées, élaguées et cela reste dans votre esprit. Par conséquent, le roman peut jouer un rôle important dans votre évaluation de ce qui vous reste à l'esprit à cet égard.
Je visualise tout beaucoup. J'ai une mémoire visuelle. Je rêve visuellement et je pense aussi au film visuellement. Avant de tourner chaque film, je le filme visuellement dans ma tête et le termine jusqu'aux plans. C'est une chose très étrange et je ne peux pas l'expliquer. Bien sûr, j'ai beaucoup de peine à essayer de projeter cela sur la caméra. On souffre beaucoup avec l'équipe, parce que parfois ils ne me comprennent pas. J'ai eu cette expérience troublante avec l'équipe de cette année, mais heureusement, mon frère est d'accord avec moi. On a fait la partie montage avec lui. Il a aussi un œil très européen, je suis très oriental par rapport à lui et il me reproche parfois d'être orientale. Mais on est d'accord ! Un très bon travail se fait en se battant et en s'arrachant les uns les autres, mais à ce moment-là, j’en suis aussi très fatiguée.
Puisque votre frère vit en France, je pense qu'il est plus compétent dans la culture française, car il a la possibilité de vivre avec cette culture tout le temps.
Il connaît très bien la culture française. Il a oublié le turc maintenant. Il parle turc mais très superficiellement.
Attila İlhan décrit également une situation similaire dans ses mémoires. Il déclare qu'il a décidé de retourner en Turquie lorsqu'il s'est rendu compte que des vers commençaient à lui venir à l'esprit en français. Quels ont été les aspects les plus marquants de votre collaboration avec votre frère à l’égard de la différence entre les perspectives française et turque ?
Je vois ça à chaque fois que je regarde un film. Par exemple, il y a un rythme musical dans le film. Il compose très bien la musique du montage. Dans la partition où l'on raconte Süleyman Saim Pekcan, l'harmonie du rythme de la musique de fond avec la course des chevaux lorsque les chevaux sont à l'écran... Et lorsque l’on reflète une émotion à l'écran, on la partage. Lors de l'assemblage en Turquie, ils jettent immédiatement ces pièces. Ces instants de silence, ces instants de respiration. En fait, ce sont les moments qui ajoutent le plus de valeur à un film. Parce que ces moments de silence vous donnent l'occasion de sympathiser avec la personne dans le documentaire. Dans ces moments de silence, le public avale sa salive. J'adore faire ça. Mon frère aussi. Il y a une similitude plutôt qu'une différence. Quelle pourrait être la distinction ? Il le prépare pour des publics plus éduqués et connaisseurs, il a une approche différente du montage, mais je dis "notre public peut ne pas comprendre ça, ne faisons pas comme ça". Par exemple, dans la partition où j'ai dit "elle a fait un trône dans le cœur du public avec son sourire" pour Nevra Serezli, mon frère a voulu mettre une photo dans laquelle Nevra Serezli était bébé et elle pleurait, mais j'ai pensé que notre le public pourrait ne pas comprendre cette ironie. C'est pourquoi on a mis une image souriante et elles se sont complétées. Je ne pense pas que notre peuple ait encore atteint ce stade. Pas très familier avec l'ironie. Je pense qu'en tant que reporter, mon frère voit un public plus mature devant lui, je veux que le film soit compris par tout le monde. Et ce que nous apprenons en tant que journalistes, c'est ceci : que votre article soit un journal télévisé ou un journal imprimé, il doit être fait d'une manière qu'un lecteur ou un téléspectateur de 13 ans puisse comprendre. Je m'adresse à l'âge de 13 ans, c'est la principale différence.
Alors, en fait, on peut dire que la principale raison de la différence en la matière est la différence de la culture et de la manière de transmettre l'information du point de vue du journaliste-documentaire.
Oui, le documentaire est définitivement digne d'intérêt. Il y a une réponse à ce que tous ces gens disent dans le journalisme. Je suis donc un peu ce genre de documentariste.
Heureusement que vous êtes documentariste. Après avoir regardé le documentaire, je me suis rendu compte que vous étiez nourri par une source importante sur le documentaire. Par exemple, vous avez travaillé sur le documentaire Demirkırat (un documentaire politique turc). Ces documentaires amènent le public directement à la période du documentaire avec leur musique, leurs transitions planifiées et les états émotionnels des invités. Demirkırat a de très belles transitions émotionnelles et je peux voir ces traces dans votre documentaire.
Par exemple, je ne le savais pas non plus. Le fait que j'y travaille signifie que cela se reflète dans mes propres travaux, j’imagine. Par exemple, ma mère était dirigeante de galerie publique à la Banque Halk. On y a vécu avec des peintres pendant 25 ans. On avait l'habitude d'aller à la galerie les dimanches avec ma mère d'accrocher des photos. J'y ai rencontré de nombreux peintres et sculpteurs ; Mehmet Aksoy, Mustafa Ayaz, Ertuğrul Ateş… J'y ai rencontré de nombreux peintres. Cela signifie qu'en même temps un œil esthétique s’est formé par lui-même. Par exemple, je peux vous obtenir un angle de prise de vue à partir de l'endroit le plus difficile, j'ai développé un tel talent en réalisant de films documentaires. Par exemple, c’est intéressant, je peins en ce moment même si je n'ai pas de formation en peinture. J'ai apporté mes peintures à Süleyman Saim Pekcan et il m’a dit que j'étais un très bon observateur quand il a vu mes peintures. En plus, apporter des documentaires au public, organiser ces rencontres… J'ai peut-être aussi un côté managérial. Je ne sais pas. La plupart des choses se développent spontanément. Par exemple, Ömer Özkan était le plus jeune parmi mes invités. Je pense qu'il est une légende en Turquie avec son travail. Quand il est venu à notre gala, "je suis embarrassé, je ne savais pas qu'un tel film sortirait, je pensais que vous étiez venue à l'interview, je ne pouvais pas le percevoir, je m'en suis rendu compte en regardant le film" m’a dit-il.
Je ne sais pas ce qu'il pensait, mais en tant que spectateur, j'ai été très impressionné par les transitions de plan dans le documentaire. Comme on en a parlé dans l'exemple précédent, la manière dont le cheval est positionné dans cette scène, le problème actuel, l’harmonie ; ce sont de sérieuses touches professionnelles. Je pense que si l'invité du documentaire se voit sur une telle scène, cela l'amènera à se redécouvrir.
Oui. Au fait, je tiens à remercier Fazıl Say. Car il a une petite touche sur le documentaire avec ses œuvres. "Afin de pouvoir dire que j'ai vécu"… Parce que j'ai repris cette partie de la pièce dans laquelle Fazıl Say a composé le poème "Sur la vie", qui appartient à Nazım Hikmet. Des artistes comme Genco Erkal et Zuhal Olcay y chantent, dans cet épisode. J'ai eu cette partie de Fazıl. Fazıl est mon ami d'enfance, mon ami de choeur. On a chanté dans la même chorale avec lui. Son attouchement était magnifique, cette pièce élève vraiment la fin du film. On a fini le film avec Nazım, on voulait donner de l'espoir avec lui. Par exemple, je me suis demandée aussi "si Fazıl va me donne cette œuvre, puis-je finir le film comme ça".
Je pense que ce ne serait pas un problème de toute façon. En tout cas, il est votre ami d'enfance.
Oui oui. Les gens peuvent changer dans la vie.
Oui, de même, il y a un dialogue approprié à ce sujet dans "Les histoires de guerre" de Murathan Mungan. Selon son histoire, Camsap dit à Şahmeran " je promets que je ne te trahirai jamais ", et Şahmeran répond "comment peux-tu promettre en ton nom à l'avenir ? C'est quelqu'un d'autre, quelqu'un que tu ne connais pas aujourd’hui." Donc je suis tout à fait d'accord avec ce que vous dites. Si le changement est positif, bien sûr, il est acceptable, mais sinon, il peut être destructeur.
Oui, c'est pourquoi je n'aime pas le journalisme aujourd'hui. Cela ne donne rien aux gens. Parce que l’on ne fait plus de journalisme, il y a des talk-shows et des trucs. A cause de cela, je ne préfère pas rester dans un domaine qui ne me satisfait pas, en journalisme. Faire des documentaires me nourrit davantage. L'autre peut vous apporter la réputation, oui, mais les documentaires m'apportent du bonheur. Certains ne comprennent pas cela. "Pourquoi n'êtes-vous pas à l'écran ? " ils demandent. Je suis en fait à l'écran en tant qu'invitée. On m’invite. C'est un grand honneur pour moi d'être invitée avec mon travail. Ils m'honorent à chaque fois, car je suis invitée avec mon œuvre. Je pense que produire une œuvre en continu a beaucoup plus de valeur que de la publier tous les jours. Parce que vous produisez une œuvre intemporelle. Peut-être que ce travail touchera votre enfant, tout comme vous, après de nombreuses années. Peut-être que cela les poussera à rêver et à faire quelque chose.
Il n'est pas possible que ce ne soit pas le cas, car il s'agit d'un type de travail enraciné dans les valeurs humaines, il peut donc se sauver d'être perdu par le temps. Je pense que c'est la valeur la plus importante de cette entreprise. Si ce documentaire avait été diffusé il y a 50 ans, il l'aurait encore touché, dans 150 ans il le touchera à nouveau.
Par exemple, notre documentaire "Persona Non Grata" est plus précieux en ce moment.
J'espère qu'il n'aura pas encore plus de valeur à l'avenir ! En disant cela, bien sûr, je parle de la situation en Turquie…
Que ce ne soit pas. Je ne veux ça jamais, je ne le désire pas du tout. Mais si j'avais tourné ce documentaire aujourd'hui, j'aurais été en prison à Silivri. Absolument! Parce que les conditions ont empiré, la moitié de nos héros dans ce documentaire se sont échappés, dont certains sont toujours en prison.
Oui, on est dans une période vraiment désastreuse à cet égard. C'est impossible à le décrire.
À ce moment-là, ils m'ont critiqué : "Pourquoi le patron parle-t-il ? " ils ont dit. Et : " N’est-ce pas ce journal est un journal du patron après tout, ne reçoit-on pas notre argent du patron ? " je leur ai répondu. Bien sûr que le patron doit aussi dire quelque chose, car lui aussi est soumis à des pressions. Ceux qui demandent "pourquoi Aydın Doğan parle-t-il ? ", peuvent-ils dire la même chose de nos jours ? Ils ont pris son journal à Aydın Doğan! Ils ont pris son média, il n'y a plus de journal qui s'appelle Hürriyet. Le journal s'est transformé en guenille. Heureusement qu'il a parlé à ce moment-là.
Merci beaucoup pour votre entretien. Et finalement, que voudriez-vous dire aux lecteurs français et turcs du Dactylo Méditerranéen ?
J'ai passé mon enfance à faire des allers-retours entre les deux écoles. J'étais à l'école française du matin au midi, et à l'école turque de l'après-midi au soir, jusqu'à la cinquième année du primaire. Cela m'a donné une grande richesse car j'ai intériorisé des valeurs très différentes et des perspectives très différentes des deux cultures des deux écoles. L'école primaire m'a permis d'avoir une perspective internationale. J'avais des amis japonais, italiens, mexicains à l'école française. Je n'avais pas d'enseignant de base à l'école turque. Je les croisais tous les 2 ans. Grandir avec deux cultures m'a apporté une grande richesse. Être citoyen du monde, c'est en fait un peu comme ça. C'est pourquoi les gens devraient se sentir à leur place quelque part, c'est une bonne chose, mais n'oublions pas que l’on appartient au monde réel. Peut-être que je fais des choses, mais je fais des choses du local à l'universel. Par exemple, lorsque notre documentaire "Tu peux faire" a été projeté à Strasbourg, le public a fait une ovation debout au spectacle. Ils ne pouvaient pas comprendre, une femme anatolienne la tête couverte travaille comme oléicultrice, en même temps que peintre muraliste, cette idée commence pour que son village soit connu dans le monde. Elle peint les murs de tous les Germiyan. Et elle dit "Je m’entiche de mon indépendance, je m’entiche de ma liberté, je n'ai jamais été marié ! ". Ils ne peuvent pas comprendre comment il peut y avoir une telle femme anatolienne. Les choses qui nous rendent stériles sont les préjugés. J'essaie de rester à l'écart de deux choses dans la vie et je m'en suis rendu compte en vieillissant. L'un est le préjugé, l'autre est l’attente. Je fais attention à ne pas avoir de préjugés et à ne pas avoir d'attentes. Je le recommande aussi aux lecteurs.
&
Efsaneler belgeselinden biraz söz edelim isterseniz. Yapım aşamaları nasıldı, zorlukları neydi, sizin için örneğin bu belgeseli diğer belgesellerinizden ayıran unsurlar var mı?
Bunu bir dönem belgeseli olarak düşünmek gerek. Çünkü yaşamımızın çok özel bir zamanında efsanelere gittim, o da pandemi. Üstelik onlar en kırılgan gruptu. Çoğu yetmiş yaş üstüydü ve pandeminin sarstığı en kırılgan yaş grubuydu. Aslında bir mucizeyi başardık diyebilirim. Hiç kolay olmadı. Defalarca istediğim, ısrarcı olduğum için teklifimi kabul ettiler. Örneğin Ayşe Kulin’in aşı takvimini ezberlemiştim. Onunla Aralık ayında yapacaktık söyleşiyi, ama çok hızlı bir şekilde pandemi yayıldı ve aşı henüz bulunmamıştı. Daha ilk aşılarını bile olmamışlardı. “Tuluhan’cığım çabuk ol” dedi, çünkü Şişli’de bir apartmanda yaşıyor ve “üçüncü kattakiler aşı oldu, birinci kattakiler oldu.” diye beni sürekli haberdar etti. Yavaş yavaş herkes, bütün komşular virüse yakalanıyordu. “Çabuk ol” derken kocası Engin Bey, Ayşe Kulin bana söz vermesine rağmen söyleşi yapmamıza şiddetle karşı çıktı. “Biz bugüne kadar bir aile kavgası yaşamadık ama bu belgesel yüzünden yaşadık, boşanmaya kadar gidebilen bir süreç olacak bu, ne olur beni azat et” diye yazmıştı Ayşe Hanım bana ve bu maili saklıyorum. Ayşe Hanım’a “siz olmazsanız bu film de olmaz, zira bence siz edebiyatın efsane kadın yazarısınız, dört kuşağa birden dokundu yazdıklarınız, ben beklerim sizi, bütün aşılarınızı beklerim” dedim. Mart ayına kadar bekledim. Gerçekten aşı takvimini ezberlemiştim, arada sırada yokladım. Sonrasında artık bu kadar ısrarcı olmam nedeniyle, Engin Bey’in yürüyüşe çıktığı bir gün Ayşe Hanım bizi gizlice eve aldı, evdeki teknik detayları çektik. Sonra ben Ayşe Hanım’ı bir arkadaşımın Nişantaşı’ndaki evine götürerek çekimi yaptım. Kendi evime götüremezdim zira benim evimdeki eşyaların rengi onun evindekilerle uyuşmuyordu. Ama arkadaşımın evindeki dekor, onun evindeki eşyalarla daha uyumluydu, görüntüde o ayrıntıya kadar uğraştım. Örneğin Yılmaz Büyükerşen 3 kez söyleşiyi erteledi. Yılmaz Bey’in bir tweetinde gördüm ki Eskişehir’de ekibiyle teftişe çıkmış. Hemen basın danışmanını aradım ve “Yılmaz Bey dışarı çıkıyor, bizi neden kabul etmedi?” diye sordum. Ancak ondan sonra kabul edildik. Bunun dışında örneğin Cüneyt Arkın’la komşuyuz. Dolayısıyla havanın güzel olduğu bir günü kollamaya çalıştım Cüneyt Arkın’a giderken. Her bir insan için özel bir uğraş verdim kısacası. Normalde ben belgeselleri çok hızlı çekerim, ancak ilk kez 9 kişiyi ancak 6 ayda çekebildim. Her aşaması sabır ve emekle örülen bir aşamaydı. Şunu gördüm ki korkuyorlar ve o ölüm korkusunu da anlayabiliyorum. “Sıfır riskle eve nasıl girebilirim?” diye düşündüm kendi kendime. Ve bir dezenfektan şirketi buldum. Şirketle anlaşarak evlerini dezenfekte ettirdim ve ondan sonra evlerine girdik, çekim yaptık. Onlar için hiçbir risk taşımadığımızı onlara kabul ettirmem gerekiyordu. Sayısız kez PCR testine girdik. Sokağa çıkma yasaklarında valiliklerden özel izinler aldık. Örneğin şu an bu çalışmalar vesilesiyle Antalya’da bir kaymakamı çok iyi tanıyorum şu an, dost olduk! Trabzon valisi ve diğer idari yöneticiler, hepsiyle arkadaş olduk diyebilirim! Belgeselin her aşaması çok zorlu süreçlerden geçmek durumunda kaldı. Zira film normal bir dönemde çekilmedi. Ama olabildiğince pandeminin ajite edici durumunu filme yansıtmak istemedim, evlere dezenfektan şirketini soktuğumu da göstermek istemedim. Çünkü bizim için önemli olan şey, bu filme konu olan değerlerdi. Onlar bize unuttuğumuz, bir ülkenin temel taşlarını anlatıyorlar. O temel taşlar ülkenin temel değerlerini oluşturur ve bir ülke o temel değerler üzerinde inşa edilir, ayakta kalır ve yükselir. Biz o değerleri yavaş yavaş kaybettik. Her bir değeri kaybetmemiz, her bir değerden bir yapıtaşının eksilmesi demek. Bu da, gelecekte gençlerimizin temel değerlerden mahrum kalması demek ve bu çok tehlikeli bir şey. Geleceğimiz güvende değil. Bu değerleri gençlerimize aktarabilirsek ancak o zaman geleceğimizin güvende olabileceğini düşündüm. O nedenle filmi daha ziyade gençlerin izlemesini çok arzu ediyorum. Çünkü yaşamda her şey çok kolay gerçekleşmiyor. Yaşamda her şey birini tanıyarak ya da hızlıca para kazanarak olmuyor. Bunları gerçekleştirmek için çaba, emek, alınteri, sabır gibi temel değerleri özümsemek gerek. Ailenin de temel değerleridir bunlar, Türkiye’yi de büyük bir aile olarak düşünürsek ülke için de bu değerlerin önemi ortaya çıkıyor.
Altını çizmek istediğim bir nokta var. Özellikle belgeselin final bölümünde vurgulanan “umut” kavramının önemli olduğunu düşünüyorum. Gençlerin hızlıca ulaşamadığı şeyler için umutsuzluk yaşaması olası, fakat son bölümde her efsanenin yaşamı algılayışını paylaşarak bir “umut” vurgusu yapılması, gençlerin de tutunacak bir dal bulması açısından hem eğitici, hem de cesaretlendirici. Siz bu konuda ne düşünüyorsunuz?
Evet, çünkü umutsuzuz. Gelecek için çok umutsuz bir dönemden geçiyor Türkiye. Hiç bu kadar umutsuz olmamıştık. Ben de ne kadar umut vermeye çalışsam da, örneğin oğlum bu ülkeden gitmek istiyor. Çok acı bir şey onları kaybetmek. Çünkü biz onları deyim yerindeyse pamuklar içinde büyütmeye çalışıyoruz. Çok ciddi eğitimler veriyoruz ama onlar gitmek istiyor. Belki de ileride farklı farklı ülkelerde işler yapacaklar. Neden kendi ülkelerine hizmet etmesinler? Bütün bunları da düşünerek yine gençlere dayanan, gençlerin kalbine değecek bir çalışma olsun istedim açıkçası. Bunu da ancak efsanelerimizi örnek göstererek yapabilirdik. Şunu da biliyorum, örneğin benim oğlum 22 yaşında ve ben ona bir şey anlattığım zaman kulağı kapalı, beni dinlemiyor. Fakat anneannesi ya da dedesi anlattığı zaman onlara kulak veriyor. Ben de aynı şekildeydim. Örneğin anneannem benim idolümdü. Yaptığım işlerde onu örnek almışlığım çoktur. Yaptığı şeyler beni her zaman çok etkilemiştir. Annemin ve babamın söylediklerini anneannemin söyledikleri kadar önemsemedim açıkçası. Yani önemsedim ama belli bir yaştan sonra daha çok önemsedim. Dolayısıyla eğer bu insanlar yaşayan efsaneler olursa ve onlar anlatırsa yaşadıklarını, yaşamdan öğrendiklerini; bunun gençleri daha çok etkileyeceğini düşündüm. Çünkü didaktik bir dili hiç sevmiyorum. Didaktik bir yaşamdan hoşlanmıyorum. Olabildiğince onlardan anılarını öğrenmek istedim. Yaşamın içinde onların kalbine değen, yaşamın onlara öğrettiklerini belgesele taşımak benim için değerliydi, kariyerleri ya da başka bir şey değil. Çok güzel anlattılar birçok şeyi.
Sonuçta insanların yaşamına sinmiş, çok saygı duydukları isimler bu kişiler. Bu nedenle sözlerini dinletebilme ve etki bırakma noktasında görece daha olumlu bir pozisyonda bulunmalarının kaçınılmaz olduğunu düşünüyorum. Siz ne dersiniz?
Evet ve filmde görülmeyen, daha doğrusu filmde yer veremediğim birçok an da yaşandı. Çünkü bir film sonuçta 70 dakika ve onları da zaman içinde küçük parçalar halinde zaman içinde belki Youtube’da yayınlayabilirim. Harika şeyler var. Örneğin Cüneyt Arkın “madem gençlik umudumuz, onlar bir araya geldiğinde, ses yükseltmek istediklerinde neden başlarına polis dikiyorsunuz?” diyor. O kadar güzel şeyler söyledi ki!
Peki hem gelecek projeleriniz, hem de Efsaneler belgeselinin geleceği için neler düşünüyorsunuz? Neler bekliyor bizi Tuluhan Tekelioğlu’nun objektifinden, düş dünyasından?
Çok enteresan, bu film beni çok yordu ve “bir süre dinleneceğim, duracağım, hiçbir şey yapmayacağım” diyordum ama yeni bir fikir geldi aklıma! Ve böyle olunca, işteki o yaratıcı çark dönmeye başlayınca ilginç bir şekilde idefix oluyorsunuz ve her şeye öyle bakmaya başlıyorsunuz. Örneğin Efsaneler belgeseli ile birlikte bu kez belli bir yaş grubu üzerine çok fazla düşündüm, gözlem yaptım, onların yaşamına girdim. Daha şimdiden yaşlılığı gördüm örneğin. Hatta Cüneyt Arkın’ın “yaşlılık rezil bir şey!” dediği anı çok net hatırlıyorum. O sırada çok kötü bir şekilde öksürdü, öksürdüğü için yayını kestik, kamerayı kapattık. Sonra tekrar yayına girdiğimiz anda evden kovulmayı göze alarak “yaşlılık nasıl bir şey?” diye sordum. O da “yaşlılık rezil bir şey!” dedi. Çok çarpıcı bir andı.
Ve çok da içten söylemiş gerçekten…
Çok içten… İnsana çok dokunan bir şekilde söylüyor çünkü, günün birinde hepimiz yaşlanacağız. Ama istedim ki bu insanlar yaşlandıklarında bile o üretimden bir şey kaybetmediklerini göstersinler. Yaşama sonuna kadar bağlılar, tutkulular. Örneğin Cüneyt Arkın hala setleri özlediğini söyledi, gözlerinden ışık çıktı bunu söylerken. Hepsi öyleydi. Hepsinin ortak bir tavrı var yaşama karşı, üretime karşı. Bence insanın yaşlanmaması için mutlaka bir enerjisi, bir hedefi olmalı. Her defasında yeni bir hedef koyması insanları daha çok yaşatır. Ben bu filmle onlara yeni bir hedef daha koydum bence. Örneğin Süleyman Saim Pekcan bunu söyledi, Eskişehir’de belgeselimizin galasında Yılmaz Büyükerşen’le buluştular, yeni bir heykel yapmış, Ekrem İmamoğlu onu Salacak Parkı’na koyacak, muhteşem, bronzdan bir at heykeli. Onu Eskişehir’e getirecek (bir başkasını yapacak, köpük) ama bronzu Eskişehir’de dökülecek. Böylece bu heykel hem Yılmaz Büyükerşen’e hem Süleyman Saim Pekcan’a tekrar bir hedef, bir yaşam enerjisi verecek. Ve bu film başka şeylere de vesile oluyor. Örneğin Yılmaz Büyükerşen Ayşe Kulin’i davet etti, buluştular ve Ayşe Kulin’in kalıbını aldı, balmumu heykelini yapacak. Bu, çok tatlı buluşmalara, yeni fikirlere de hizmet ediyor anlayacağınız.
Sizin belgeseliniz için “doğurgan” ifadesini kullanırsak yanılmış olmayız sanırım.
Evet her bir filmimin doğurgan olduğunu söyleyebilirim. “Yapabilirsin” belgeselimizin Amerika’daki gösterimleriyle 102 kızımıza Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği’nden burs olanağı sağladım. Ben bir holding ya da firma değilim, tek başıma bunu yapabilmek beni muhteşem hissettiriyor. “Güç Sensin” belgeseline Eti sponsordu ve konsepti çok sevdi, bu belgeselle birlikte Eti, “genç sensin, güç sensin” adını verdiği bir gençlik yarışması düzenledi. Her yıl 16 farklı alanda gençler ödüllendirilecek ve onlara hibe verilecek. Bu belgesel de ona vesile olmuştu örneğin. Her belgesel gerçekten yeni fikirler doğuruyor ve birçok insana dokunuyor. “Yapabilirsin” belgeseli birçok kadının yaşamını değiştirdi örneğin, o çok güçlü bir belgesel. İsimsiz kadınlar var içinde ama her biri bugün daha çok insana değebiliyor. Biz kelebek etkisiyle insanlara cesareti bulaştırdık. Ayrıca bugün biz her birimizin gelişiminden haberdarız. Bir Whatsapp grubumuz var ve dost olduk. Geçtiğimiz gün Nuran Erden, duvar ressamımız Nuran Özyılmaz’a, Kars Kaz Evi’nin kurucusuna bahçesinden bamya gönderdi. Bunun dışında buluşmalarımız oluyor. Her birimiz gittiğimiz bir kentte, bir gösteri ya da başka bir şey varsa mutlaka birbirimizde kahve içiyoruz. O kadar tatlı ki! Bağ devam ediyor. Örneğin F-16 pilotu Berna Şenet ile Speaker Agency bir çalışma yaptı. Çünkü onu bizim belgeselimizden tanımışlar. O kadar anlamlı ki! Geçen gün Nuran Özyılmaz geldi, İstanbul Four Seasons’a kaz pişirme tekniklerini anlatmak için beni davet etti “gel seni bir ağırlayayım” diyerek. Çok şeker biri! Ece Apaydın geçtiğimiz yıl yılın öğretmeni ödülünü aldı örneğin çocuklarla yaptığı performanslar için. Onları tanıtmak ve projelerini insanlara göstermek onlara da güç verdi. Yani filmdeki insanları da besliyor ve o insanlar beslendikçe filmden güç alıyorlar, buna paralel olarak daha fazla insana dokunuyorlar. Bence Efsaneler belgeselimizin başarısı da bu oldu. İlk kez efsanelerimiz bir filmde buluştular ve bir filmi oluşturdular, bu çok önemli. Genelde Türkiye’de hepsi birer birer, biyografi şeklinde bir filmde yer alırlar. Ben öyle yapmadım. Her biri bir değeri anlatsın istedim, bir değere dokunsun istedim. Ve bu değerlerden bir film oluşmasını arzu ettim. Bu filmin ana cümlesi de Tolstoy’a ait: “bil ki yaşadıklarınla değil, yaşattıklarınla anılırsın”. Hiç kimse bizim ne yaşadığımızla ilgilenmez. Dünya bizim yaşadığımızla değil, gemiyi limana yanaştırıp yanaştırmadığımızla ilgilenir. Acılarımızla falan ilgilenmez dünya, bizim dünyaya ne kattığımızla ilgilenir. Bu insanlar da bunları yaparken başka türlü acılar yaşamışlar ama biz bunları bilmiyoruz. İşte onlardan bunları birazcık öğrenmek istedim. Belgeselin tatlı olmasının nedeni bu oldu.
Belgeseliniz gerçekten çok keyifliydi. Düşünce aşaması, amacı, sonucu ve sizin beklemediğiniz sonucu açısından çok değerli. Ben bu kadar ayrıntılı olarak bilmiyordum, belgesele konuk olan kişilerle bağınızın hala devam etmesi ve o noktada belki de mevcut belgeselin bir başka yeni belgesele kan vermesi çok önemli.
Örneğin geçen yılki “Güç Sensin” belgeselimizin kahramanı İzmirli piyanist, virtüöz, 15 yaşında dünya piyano yarışmasında birinci olan muhteşem bir çocuk, Kaan Turan, İstanbul’a galamıza geldi ve belgeselimizin müziklerinden birini o yaptı. Ömer Özkan bölümündeki piyano partisyonu ona aitti. Böylelikle Güç Sensin’den Efsaneler’e bir devamlılık olmasını istedim. Kaan sahneye çıktı, onu tanıttım ve çok anlamlı oldu. 18 yaşında bir genç efsanelerle birlikte! Ve 2 belgeselimizin kahramanları bir arada. Bu beni çok mutlu ediyor. İşin süreç kısmı da ayrıca mutlu ediyor. İlla ki “bir işi yap ve tamamla” şeklinde gelişmiyor. Tüm süreçten ben çok şey öğreniyorum. O yolculuk bana çok şey öğretiyor yaşamda. Ve o yolculuk birçok hayat da yaşatıyor insana. Hepimiz bir hayat yaşayıp öleceğiz. Ama şanslıyım ki, belgeselde birçok hayat yaşayıp çok zengin deneyimlerle yoğuruyorum hayatımı. Birçok hayat yaşamışım gibi hissediyorum kendimi.
Gerçekten de öyle, yaptığınız iş buna çok uygun. Hatta şimdi soracağım soru için de aslında güzel bir pas oldu bu konu. Belgeselcilik ve gazetecilik sizin için en önemli iki yaşam biçimi. Biri diğerinin önüne geçiyor mu, geçiyorsa neden? Ya da ikisi de birbiriyle kıyaslanamayacak iki ayrı aşk mı bu alanlar?
İkisi de çok iç içe benim için. Hiç o şekilde ayırmıyorum. Bir defa belgeselcilik kendiliğinden geldi. Yani aslında habercilikten geldi. Çok matrak, 2004 yılında bir televizyon kanalından teklif almıştım. Hatta babam bunu istemeyip “neden o kanala gidiyorsun!” demişti bana. TGRT’de kadın programı yaptım sabahları canlı, 3 saat. Beni Kanal D’de Seda Sayan’ın karşısına koydular. Adı “Tuluhan’la Her Sabah” idi. Ama orada Türkiye’yi öğrendim, çok güzel oldu. Orada yaptığım bir çalışma Milli Reasürans Sergisi’ne kabul edildi. Belki de gazeteci olarak sanat alanına kabul edilen tek kişiyim, bilmiyorum. Benden önce Nuri Bilge Ceylan’ın bir sergisi vardı. Benim çalışmamın adı “Ayaküstü Cevaplar” idi. Ayaküstü Cevaplar’da 150 kişiye 6 temel soru sorup 900 cevap çıkarmıştım portreler şeklinde. Bir konstrüksiyonla yapmıştık bunu, demir konstrüksiyonlarla. Her birinde 6 ekran, her bir ekranın üstünde isimler ve “hiç aşık oldunuz mu?”, “en büyük hayaliniz nedir?”, “kendinizi eleştirdiğiniz yönler neler?” gibi sorular vardı. Orada kafalar konuşuyor ve yanıtlar veriliyordu. Kaotik bir ses ortamıydı. Sürekli dönen kafalar ve aralarında ünlü personalar vardı, çünkü o dönem program yapıyordum. O dönemin televizyon karakterleri, kaynana Semra, Savaş Ay, mankenler vb. birçok değişik kişi. Ama sıradan, Beyoğlu’nda yürüyen insanlar da vardı. Bir Türkiye profili çıkarmıştım. Bülent Erkmen küratörlüğünü yapmıştı serginin ve kitabını çıkarmıştık. Ondan sonra gördüm ki bu iş çok pahalı. Demir konstrüksiyonların sigortasını yaptırmak, onunla gezmek… Bu işi başka bir şeye çevirmem gerektiğini düşündüm, çünkü video enstalasyonlarla gezemezdim. Çünkü amaç İstanbul’la sınırlı kalmak değil, Türkiye genelinde yaygınlaşmaktı. Sonrasında ise 40’ında 40 Kadın belgeselini çektim. Benim için daha kolay oldu. Belgeselciliğe böyle başladım. Tamamen hobi olarak ve şevkle. Ama Gezi olayları patlak verdi ve sahne çok çarpıcı bir şekilde gözlerimizin önündeydi. Ya manipülatif, gerçekleri yok sayan bir medyanın mensubu olacaktım, ya da vicdanımı seçecektim. Ben vicdanımı seçtim ve çok hızlı şekilde kendimi soyutladım. Çok da şanslıydım çünkü elimde bir hobim vardı. O hobi bir yaşam biçimi, yaşam modeli ve aynı zamanda bir gelir modeli haline de geldi. Fakat bunun sosyal girişimcilik olduğunu yıllar sonra öğrendim Ashoka’dan. Ashoka bir sosyal girişimcilik platformu. Onların bir toplantısına gittiğimde öğrendim yaptığım işin sosyal girişimcilik olduğunu. Çünkü projeyi ortaya çıkarıyorsunuz, o hayali bir destekçiye, firmaya anlatıyorsunuz. Düşünsenize ortada hiçbir somut ürün yok. O hayali anlatıyorsunuz. “Şöyle bir film olacak, topluma böyle hizmet edecek vb.” diyerek. Çünkü amacınız, maddi anlamda filminize bir destek bulabilmek. Bu, işin en zor aşaması. Sahadan katbekat zor. Saha benim için çok zevkli ve çok kolay. O parayı, kaynağı aldıktan sonra filminizi çekiyorsunuz. Filmi çekmekle de kalmıyorsunuz çünkü o filmi bir de tanıtmak gerek. Tanıtırken de konuşma konuları ortaya çıkıyor. Kadınlardan cesaret bulaştırmak gibi örneğin. Çünkü ben ülkeyi kadınların özgürleştireceğini düşünüyorum; kadınların ve gençlerin. Onların çok eksik bırakıldığını düşünüyorum. Onunla ilgili örneğin konuşmalar yapıyorum. Film, konuşma ve kitap imzaları… Her belgeselimi de kitap haline getiriyorum. Farkında olmadan kendime böyle bir gelir modeli yarattım. Böyle yaşıyorum şu anda.
Bence bunun önceden hesap edilmeden bu şekilde gelişmesi, koşulların da biraz kendiliğinden bu yöne evrilmesi çok güzel.
Kolay değil doğrusu, çünkü düzenli bir geliriniz yok. Survivor modunda yaşıyorsunuz.
Ama mutlusunuz, şu an gözünüzden bu net okunuyor.
Evet! Mutluyum. Biat etmediğim için, özgür bir ruh olduğum için, kendi kendime bir gelir sağlayabildiğim, insanlara dokunabildiğim için mutluyum. Ben topluma hizmet eden ve toplumda küçücük bir fark yarattığını gördüğüm şeyleri yaparak mutlu oluyorum. Kendimi o zaman daha güçlü hissediyorum. Güçlü bir insan mıyım? Bundan emin değilim. Herkesin çok güçsüz olduğu zamanlar var. En güçsüz olduğum zamanlarda en zor işi yaparak güçlendirmeye çalışıyorum kendimi.
Ama güçsüz olduğunuz anlarda ayağa kalkabilecek kadar güçlüsünüz sonuçta. Hiç düşmemek değil, düştüğünde ayağa kalkmaktır ya önemli olan, sizi bu konuda çok güçlü bir kadın olarak görüyorum.
İşler çok “hakiki” gidiyor, güzel olan o. Bütün belgesel kahramanlarıyla duygusal bağ kuruyorum. “Güç Sensin” belgeselindeki 8 genç benim de çocuklarım örneğin. Onlarla da bir Whatsapp grubumuz var. Burs verilmesini sağladım bazılarına, bir sporcumuza Borusan katkı sağladı örneğin. Güçlendirmeye çalıştım her birini. Onlarla da örneğin çok iyi bir bağ kurduk. Her bir belgeselin kahramanıyla bir bağ kuruyorum. Yılmaz Büyükerşen dün beni aradı, Türk Kadınları Derneği ona ödül verecekmiş ve ödülü onun adına almamı istedi, kabul ettim. Böyle bir samimiyet de oluşuyor. Efsaneler elbette isimsiz insanlar değil ama o kadar güzel bir dostluğumuz oluştu ki! Süleyman Saim Pekcan’la örneğin. “Yaşama coşkusu verdin bana sen, bana kendi değerimi hatırlatarak” dedi. Şimdi birçok yeni proje ve hedeflerle ayakta, bu beni çok mutlu ediyor.
Davet ettiğiniz kişiler bir ölçüde sizin kendi karakterinizi de yansıtan kişiler aslında. Süleyman Bey örneğin, Yeşilçam’dan vazgeçerek kendini yeniden doğurmuş bir isim. Bambaşka bir alana sığınıp orada bambaşka bir sanatçı olarak yeniden var olmak gibi…
Evet! İstedim ki halka bir efsane armağan edelim, çünkü halkın çok çok yakından tanıdığı biri değildi Süleyman Bey. Ama yaptığı işler efsane bence.
İşte bu noktada bu durumu sizin yaşamınızla da bağdaştırıyorum. Örneğin 2013’teki Gezi olayları bir kırılma oldu ve siz orada kendinizi yeniden doğurdunuz. Dolayısıyla çağırdığınız efsanelerin yapmış olduğu işler, sizin de geçirdiğiniz belli evrelerle benzeşiyor. Bu bilinçli bir seçim mi, yoksa bilinçaltı mı sizce?
Bilinçaltı, çok ilginç bir şekilde. Yaşamımda hiçbir şeyi planlamadım.
Ya da bir diğer örneği dün de konuşmuştuk. Mehmet Ali Birand’ın yanına gitmek istemeniz, habercilikle başlayıp belgeselciliğe geçişiniz. Belki de daha genç kuşaklar sizi daha çok belgeselci olarak tanıyor. Mehmet Ali Birand’ı örneğin biz de öyle tanıyoruz. O açıdan bir benzeşme olduğunu da söyleyebilir miyiz?
Evet, ama örneğin salondaki bir kadın “aa siz televizyon spikeri değil miydiniz?” diyerek fotoğraf çektirmek istemişti kızıyla. İnsanlar kendilerince popüler figürleri seviyorlar. Televizyonda olmanın mutlaka avantajı var. Çünkü o sayede görünür oluyor ve yaptığınız işi görünür kılıyorsunuz. Televizyonda olmak bazen gerekli gibi görünebilir ama şu an gençler televizyon izlemiyorlar. Onlara Youtube ya da Instagram üzerinden ulaşmak daha doğru. Şimdi yeni bir model daha geliştirmeyi düşünüyorum. Bunu nasıl yapacağımı tam bilmiyorum ama Youtube kanalından gençlere daha çok ulaşmayı hedefliyorum. Aslında çok farkında olmadan belgesellerimin bir ana teması oluşmuş. Kadınları çektim, erkekleri çektim 50’sinde Erkekler belgeseliyle, yine kadınlara güç vermek için “Yapabilirsin” belgeselini çektim, gençlere umut vermek için cesaretini eline alan gençleri ortaya çıkardım, “onlar yapabiliyorlarsa siz de yapabilirsiniz” dedim. “Efsaneler”i çektim, belli bir yaş grubu üzerindeki insanların belgeselini yaptım. Şimdi geriye tek kalan: çocuklar. Çocukları çekeceğim şimdi. Bu da şöyle oldu: tam belgeselimizi kardeşimle bitirdik, kutlama masasındayız. 4 yaşındaki oğluna, yani yeğenime “annene ve babana ihtiyacın yok, istediğin zaman Türkiye’ye gelebilirsin” dedim. Ablası “evet, yapalım!” dedi. Louis bana dönerek “ama o zaman ben büyüyüp Türkiye’ye geldiğimde sen ölmüş olacaksın” dedi. Çok düz, filtresiz, sert ama çok doğru biçimde, üzüntülü olarak söyledi. “Ama babaannen öldü mü, bak ben büyüğüm, babaannen yaşıyor” dediğimde ise “a evet, doğru!” diye mutlu oldu. Fakat orada anladım ki çocukların her söylediği her şey aslında gerçek. Çok net, direkt, içten. Ve biz dünyanın geleceğini, yüzleşmeyi çocuklardan alırsak bize çok şey anlatacaklar. Bu fikir orada oluştu.
Gerçekten de çok hoş bir fikir. Peki ne zaman yapmayı düşünüyorsunuz? Pazarlıklara başlayalım! Bir izleyici gözüyle hemen böyle bir belgeseli izlemek isterim.
Her yıl bir belgesel üretmeye gayret ediyorum. Araya en fazla 1,5 yıl giriyor. 2022 ya da 2023’te olacak.
Umarım kısa zamanda izleme şansına erişiriz. Peki, Efsaneler belgeselinin seyirciyle buluşma aşaması bittikten sonra belgeseli nerede yayınlamayı düşünüyorsunuz?
Dijital bir platformdan yayınlayacağım. Çok şanslıyım, zira bu seferki sponsorumla yaptığım çalışma bir değer ortaklığı şeklinde gelişti. Birlikte hareket ediyoruz. Şirketin CEO’su Yavuz Ölken çok duygusal bir insan aynı zamanda ve filmi çok sevdi. Film üzerinde, karakterlerde çok anlaştık. O yüzden onun da desteği olacağını düşünüyorum. Netflix ya da Blu TV gibi dijital platformlarla anlaşmaya çalışacağız, sonrasında da Youtube’da olacak. Ben bu buluşmaları çok seviyorum. Eskişehir galamız muhteşemdi ve çok duygu yüklüydü. Yılmaz Hoca ve Süleyman Saim Pekcan geldi. Antalya galamız çok güzeldi, Ömer Özkan oradaydı. Evi kültür merkezine 2 dakikalık yürüme mesafesindeymiş, eşi ve çocuklarıyla geldi. Antalya’nın coşkusu çok güzeldi. Önce halk buluşmalarını yapmak istiyorum. Anadolu’ya gitmek istiyorum. Hatay’a gitmek istiyorum. O halkta filmin nasıl bir duygu uyandırdığını görmek istiyorum. Yerelden bakış çok önemli. Daha sonra da ekranda izleyiciyle buluşacak.
Biraz da edebiyata gelmek istiyorum. Ayşe Kulin’i davet ettiniz belgesele örneğin. Tuluhan Tekelioğlu’nun edebiyatla ilişkisi nedir? Size en çok hangi edebi dalın dokunduğunu, yaşamınıza doğrudan etki ettiğini düşünüyorsunuz? Söz gelimi benim yaşamımı değiştiren kişi Attila İlhan oldu. Mesleğimin dışında yaptığım işleri ondan aldığım motivasyona borçluyum ve bu platform da o ruhun bir sonucu. Sizin için edebiyat dünyasında böyle biri var mı?
Nazım Hikmet. 2013 Gezi olaylarında ona çok sığındım şiirlerini okuyarak. Çünkü o, yıllarca hapis hayatında hiç umutsuz bir şiir yazmamış. İçinde çok güçlü bir yaşam enerjisi ve umut barındırıyor Nazım Hikmet. Bütün şiirleri çok etkileyici. O benim kahramanım diyebilirim. Zamanının ötesine geçmiş bir şair. Neruda’yı da örnek gösterebilirim. Şiir bana yaşamın damıtılmış hali gibi geliyor. Daha çok kalbe vuran, insanı bir duygudan bir başka duyguya geçiren, bir anda yükselten. Ben şiiri açıkçası öyle görüyorum. Kendimi biraz güçsüz, biraz kırılgan hissettiğim zamanlarda şiir okurum.
Haklısınız, şiir, yükünden beslenen bir alan. Bir kaplumbağa için kabuğunun onun sığınağı mı yoksa yükü mü olduğunu bilemezsiniz ya, şiir de biraz böyle bence.
İnsanın biraz mazoşist tarafını da besliyor bence şiir. Öyle bir yönüm var benim aslında. Kendime karşı daha çok var. Dışarıya umut verirken içimde daha karamsarım. Nazım Hikmet de biraz böyle aslında. Dolayısıyla onunla ruhumu çok yakın görüyorum. Yaşamıma gölgesini düşüren figürlerden biridir. Biyografileri daha çok okurum. Çünkü insanların yaşam deneyimleri beni çok etkiliyor. Hepsinin, her defasında. Biyografiler beni besliyor. Latife Hanım örneğin, ondan etkilenmiştim. Bütün klasikleri okudum zamanında, ama roman yazarlığı örneğin çok istediğim bir alan. Bir gün yazabilir miyim bilmiyorum. İçimde hep bir “50 yaşımda roman yazarım” düşüncesi, 50 yaş ve roman özdeşleşmesi vardı. Ama 50 yaşında hala belgeselciliğe yönelik büyük bir enerjim var. Ve roman için de artık yeni dünyada çıkıp tekrar kendini ispatlamak, o alanda çalışmalar, okumalar yapmak yorucu geliyor bana. Gerçi Mina Urgan bunu 90 yaşında yaptı ve çok güzel yaptı ama ben yapabilir miyim bilmiyorum. Sahadaki enerjim bitince belki beynimle baş başa kaldığımda 50 demeyeyim ama 60lı yaşlarımda bir roman denemesi yapmak istiyorum.
Belgeselden kök alan ve romana evrilen ilginç bir deneyim olabileceğini düşünüyorum. Zira romanda gözlemin önemli olduğu bilinen bir gerçek. Siz belgesellerinizde zaten gözlem yapmayı, adeta kılcal damarlara kadar ayrıntılı şekilde ele alabilen birisiniz. Söz gelimi belgesel 1 saatse belki 11 saat atılıyor, budama yapılıyor ve aklınızın cebinde kalan bir şeyler oluyor. Dolayısıyla roman bu açıdan bunları değerlendirme noktasında önemli olabilir.
Ben her şeyi çok görselleştiriyorum. Görsel bir belleğim var. Düşlerimi de görsel kuruyorum. Filmi de görsel olarak düşünüyorum. Her filmi oluşturmadan, çekmeden önce görsel olarak kafamda çekip bitiriyorum planlarına kadar. Bu çok tuhaf bir şey ve bunu açıklayamam. Bunu elbette kameraya yansıtmaya çalışırken çok acı çekiyorum. Ekiple çok acı çekiyoruz, çünkü bazen anlamıyorlar. Bu yılki ekiple bu acı deneyimi yaşadım ancak neyse ki kardeşim benimle aynı kafada. Montaj kısmını onunla yaptık. O da çok Avrupalı bir göz, ben onun yanında çok oryantal kalıyorum ve o da beni oryantallikle eleştiriyor bazen. Ama anlaşıyoruz! Kavga ede ede, birbirimizi paralaya paralaya çok iyi bir iş çıkıyor ortaya ama ben de paralanıyorum o sırada.
Kardeşiniz Fransa’da yaşadığı için o kültüre daha çok hakimdir diye tahmin ediyorum, sürekli maruz kalıyor zira.
O çok hakim. Türkçeyi unutmuş durumda şu an. Türkçe konuşuyor ama çok yüzeysel konuşuyor.
Benzer bir durumu anılarında Attila İlhan da anlatıyor. Dizelerin aklına Fransızca gelmeye başladığını anladığında Türkiye’ye dönme kararı aldığını aktarıyor. Peki sizin kardeşinizle yaptığınız ortak çalışmada, Fransız gözüyle ve Türk gözüyle belgeselciliğin farkı anlamında en dikkat çekici yönler nelerdi?
Her film izleyişimde onu görüyorum. Örneğin bir müzik ritmi var filmde. Montajın müziğini çok güzel oluşturuyor. Süleyman Saim Pekcan’ı anlattığımız bölümde atlar gösterilirken arkadaki müziğin ritminin atların koşusuyla uyumu ve bir duyguyu ortaya koyarken o duyguda kalmamız… Türkiye’de montaj yaparken o bölümleri hemen atarlar. O susma anları, soluk alıp verme anları. Aslında bunlar bir filme en çok değer katan anlar. Çünkü o susma anları, belgeseldeki kişiyle empati yapma şansını tanıyor size. O susma anlarında izleyici bir yutkunuyor. Bunu yapmayı çok seviyorum. Balkan da öyle. Ayrımdan ziyade benzerlik var. Ayrım ne olabilir? O daha eğitimli ve bu işleri bilen izleyiciler için hazırlıyor bunu, montajda farklı esprileri var, ama ben “bizim izleyicimiz bunu anlamayabilir, böyle yapmayalım” diyorum. Örneğin Nevra Serezli için “gülümsemesiyle izleyicinin gönlünde taht kurdu” dediğim kısımda kardeşim, Nevra Serezli’nin ağlayan bebeklik fotoğrafını koymak istedi ancak ben bizim izleyicimizin bu ironiyi anlamayabileceğini düşündüm. O yüzden gülümseyen bir görsel koyduk ve birbirini tamamladı. Bizim insanımız bence daha o aşamaya geçmedi. İroniye pek aşina değil. Bir haberci olarak düşünüyorum, kardeşim karşısında daha olgun bir izleyici görüyor, bense filmin herkes tarafından anlaşılmasını istiyorum. Ve haberci olarak bize öğretilen şey şudur: yaptığınız haber ister televizyon haberi olsun ister yazılı haber olsun, 13 yaşındaki okuyucunun ya da izleyicinin anlayacağı şekilde bu haber yapılmalı. Ben 13 yaşına hitap ediyorum, temel fark bu.
O zaman aslında temel fark, kültürle birlikte haberi aktarma şeklinin gazeteci-belgeselci bağlamında ayrılmasından ileri geliyor.
Evet, belgeselin de mutlaka haber değeri var. Bütün bu insanların söylediklerinin karşılığı var habercilikte. Ben biraz öyle bir belgeselciyim yani.
İyi ki de belgeselcisiniz. Belgeseli izledikten sonra da anladım ki, belgesel konusunda önemli bir kaynaktan beslenmişsiniz. Demirkırat’ta çalışmışsınız örneğin. Bu belgeseller müzikleriyle, geçişleriyle, konukların anlık duygu durumlarıyla izleyiciyi doğrudan belgeselin konu ettiği döneme götürüyor. Demirkırat’ta çok güzel duygu geçişleri var ve bu izleri sizin belgeselinizde de görebiliyorum.
Bunun ben de farkında değildim. Orada çalışmam demek ki kendi işlerime yansıyor. Örneğin annem Halk Bankası halk galerisi yöneticisiydi. Biz 25 yıl boyunca ressamlarla iç içe yaşadık. Annemle pazar günleri galeriye gider resim asardık. Ben birçok ressamı, heykeltıraşı orada tanıdım; Mehmet Aksoy, Mustafa Ayaz, Ertuğrul Ateş… Birçok ressamı orada tanıdım. Demek ki aynı zamanda estetik bir göz de oluşmuş. En zor yerden size açı çıkarabilirim örneğin, belgeselcilikle birlikte böyle bir yeteneğim oluştu. İlginç bir şekilde hiçbir resim geçmişim olmamasına rağmen resim yapıyorum şu anda. Süleyman Saim Pekcan’a götürdüm resimlerimi ve çok iyi bir gözlemci olduğumu söyledi resimlerimi görünce. Bir de belgeselleri halka anlatma, bu buluşmaları organize etmek… Biraz yöneticilik de var belki de. Hiç bilmiyorum. Çoğu şey kendiliğinden gelişiyor. Örneğin Ömer Özkan konuklarımın arasındaki en genç kişiydi. Bence yaptığı işle efsane Türkiye’de. Bizim galamıza geldiğinde “mahcup oldum size” dedi, “ben böyle bir film ortaya çıkacağını bilmiyordum, röportaja geldiniz sanmıştım, algılayamadım, filmi izleyince fark ettim” diye de ekledi.
O nasıl düşündü bilmiyorum ancak bir izleyici olarak geçişlerden ben çok etkilendim. Az önceki örnekte konuştuğumuz gibi, atın o sahnedeki konumu, o anki konu, bunlar ciddi anlamda profesyonel dokunuşlar. Katılan kişinin de kendini öyle bir sahnede görmesi bence onun da kendini yeniden keşfetmesine sevk edecektir diye düşünüyorum.
Evet, bu arada Fazıl Say’a da teşekkür ediyorum. Çünkü belgesele onun küçük bir dokunuşu oluyor eserleriyle. “Yaşadım diyebilmek için”… Nazım’ın “Yaşamaya Dair” şiirini bestelediği parçadan aldım o bölümü. Orada söyleyenler Genco Erkal, Zuhal Olcay gibi sanatçılar. Fazıl’dan aldım o bölümü. Fazıl benim çocukluk arkadaşım, koro arkadaşım. Onunla aynı koroda şarkı söyledik. Onun dokunuşu güzel oldu, filmin sonunu çok yükseltiyor o parça. Filmi Nazım’la bitirdik, onunla umut vermek istedik. Örneğin onu da düşünmüştüm, “Fazıl acaba bu eseri verir mi bana, filmi böyle bitirebilir miyim” diye.
O konuda zaten sorun olmazdı diye düşünüyorum, sonuçta çocukluk arkadaşınız.
Evet evet… İnsanlar değişebiliyor hayatta.
Evet, hatta Murathan Mungan’ın Cenk Hikayeleri adlı eserinde bununla ilgili güzel bir diyalog var. Camsap, Şahmeran’a “sana ihanet etmeyeceğime söz veriyorum” der, Şahmeran da “gelecekteki sen adına nasıl söz verebilirsin? O başka biri, şu anki senin tanımadığı biri” der. Dolayısıyla bu dediğinize kesinlikle katılıyorum. Değişim olumlu anlamda olursa elbette makbul, ama diğer türlü olursa yıkıcı olabiliyor.
Evet, bugünkü haberciliği de bu yüzden çok sevmiyorum. Hiçbir şey vermiyor insanlara. Habercilik yapmıyoruz çünkü artık, tartışma programları falan var. Dolayısıyla habercilikte, mutlu olmadığım bir alanda kalmayı tercih etmiyorum. Belgeselcilikten daha çok besleniyorum. Diğeri size şöhret getirebilir evet, ama, belgeselcilik bana mutluluk getiriyor. Bazıları anlamıyor bunu. “Neden ekranda değilsin?” diye soruyorlar. Çıkıyorum da aslında ekrana konuk olarak. Davet ediliyorum. Eserimle davet edilmek benim için büyük bir onur. Her defasında onurlandırılıyorum, eserimle davet ediliyorum çünkü. Her defasında bir eser üretmek, her gün yayın yapmaktan çok daha değerli bence. Zamansız bir eser üretiyorsunuz çünkü. Bu eser yıllar sonra belki sizin gibi, sizin çocuğunuza da dokunacak. Belki onları da hayal kurmaya, bir şeyler yapmaya itecek.
Olmaması mümkün değil, zira insani değerlerden kök alan bir eser türü olduğu için o noktada zamanın kıskacından kendini kurtarabiliyor. Bence en önemli değeri bu. Bundan 50 yıl önce de bu belgesel gösterilmiş olsa yine dokunacaktı, bundan 150 yıl sonra yine dokunacaktır.
Örneğin “Persona Non Grata” belgeselimiz, şu an daha kıymetli.
Umarım ileride daha da kıymetli olmaz! Türkiye’nin durumunu kastediyorum elbette…
Olmasın da zaten. Hiç istemem, hiç arzu etmem. Ama ben o belgeseli bugün çekseydim Silivri’deydim. Kesinlikle! Çünkü şartlar daha da kötüleşti, o belgeseldeki kahramanlarımızın yarısı kaçtı, ki bir kısmı hala içeride.
O açıdan gerçekten berbat bir dönemdeyiz. Bunu tarif etmek mümkün değil.
O dönem beni eleştirdiler, “neden patron konuşuyor?” dediler. Ben de “biz sonuçta patron gazetesi değil miyiz, patrondan almıyor muyuz paramızı?” diye sordum. Patron da bir şeyler söylemeli elbette, zira o da sıkıştırılmış. “Neden Aydın Doğan konuşuyor?” diyenler bugün aynı şeyi söyleyebilir mi? Aydın Doğan’ın elinden gazetesini aldılar yahu! Medyasını aldılar, artık Hürriyet diye bir gazete kalmadı. Gazete paçavraya dönüştü. İyi ki de konuşmuş o dönemde.
Söyleşiniz için çok teşekkürler, son olarak Akdeniz Daktilosu’nun Fransız ve Türk okuyucuları için neler söylemek istersiniz?
Benim çocukluğum iki okul arasında mekik dokuyarak geçti. İlkokul beşinci sınıfa kadarki süreçte, sabahtan öğlene kadar Fransız okulundaydım, öğleden akşama kadar Türk okulundaydım. Bu bana çok büyük bir zenginlik kattı, çünkü iki okulun iki kültürün çok farklı değerlerini, çok farklı bakışlarını içselleştirdim. Uluslararası olmamı ilkokul sağladı. Fransız okulunda Japon, İtalyan, Meksikalı arkadaşlarım vardı. Ama her yıl öğlenci olduğum için de ilkokulda her yıl sınıf değiştiriyordum. Türk okulunda temel bir sınıf öğretmenim olmadı. 2 yılda bir denk geliyordum onlara. İki kültürle büyümek bana çok büyük bir zenginlik kattı. Dünya vatandaşı olmak aslında böyle bir şey biraz da. O yüzden insanlar kendilerini bir yere ait hissetsinler, bu güzel bir şey ama asıl dünyaya ait olduğumuzu unutmayalım. Ben belki işler yapıyorum ama yerelden evrensele işler yapıyorum. “Yapabilirsin” belgeselimiz Strazburg’da gösterildiğinde ayakta alkışlandı örneğin. Anlayamadılar, bir Anadolu kadınını başı kapalı, zeytincilik yapıyor, duvar ressamı aynı zamanda, köyünün dünyada tanınması için başlıyor bu fikir onda. Bütün Germiyan’ın duvarlarını boyuyor. Ve çıkıyor diyor ki “bağımsızlığıma düşkünüm ben, özgürlüğüme çok düşkünüm, hiç evlenmedim!”. Nasıl böyle bir Anadolu kadını çıkabileceğini anlayamıyorlar. Bizi kısırlaştıran şeylerimiz önyargılar. Yaşamda iki şeyden uzak kalmaya çalışıyorum ve bunu ben yaş aldıkça fark ettim. Biri önyargı, diğeri de beklenti. Önyargılı olmamaya, beklenti içine girmemeye özen gösteriyorum. Okurlara da bunu öneririm.